Show Menu
Cheatography
  1. Home >
  2. Home and Health >

Hjúkrun eftir aðgerðir á kvenlíffærum Cheat Sheet (DRAFT) by

Hjúkrun sjúklinga eftir aðgerðir á kvenlíffærum

This is a draft cheat sheet. It is a work in progress and is not finished yet.

Anatómían

Innri kvenlí­ffæri
Leg, eggale­iðarar, eggjas­tokkar, legháls, leggöng,
Ytri kvenlí­ffæri
Ytri og innri barmar, Snípur, Þvagrás, Leggöng, Endaþarmur

Sýkingar í leggöngum og ytri kynfærum

Sýkingar eru algeng vandamál. Oft eitthvað sem sjúklingar eiga erfitt með að segja frá því skammast sín. Fólk forðast oft að segja frá vanlíðan á þessu svæði.
Sýklal­ífe­ðli­sfræði
Vörn gegn sýkingum;
Estrogen, sýrustig, slímhúð (þykkt og raki), bakteríur
Sýrustig (3,5 - 4,5)
Vörn gegn veirum og bakteríum.
Estrogen
Dregur úr sýrufr­aml­eiðslu og lækkar pH
Þekja í leggöngum bregst við estrógeni, sem framkallar glýkóg­enm­yndun, sem brotnar niður í mjólku­rsýru; því dregur úr estrógeni úr sýrufr­aml­eiðslu
Estrogen skortur (tíðar­hvörf)
Tengt rýrnun í leggöngum og börum. Næmari fyrir smiti.
Sýking í leggöngum og ytri kynfærum
Sýking í leggöngum (Vagin­itis)
Breytt útferð, kláði og verkir
Sveppa­sýking (Candi­diasis)
Þykk hvítleit útferð
Bakteríu sýkingar : Gardne­rella vaginalis
Grá/gul hvítleit útferð
Tricho­monas vaginalis
Bólga í slímhúð legganga. Bruni/­kláði. Gul-hv­ít/græn froðukennd útferð.
Útbreiðsla sýkinga í grinda­rholi kvenna
1.Inn um leggöng og fer inn í blóðrás gegnum slímhú­ðina,
2.Inn um leggöng og fer inn í eggjal­eiðara og dreyfist þaðan
3. Kemur frá blóðrás
Áhættu­þættir fyrir sýkingum
Frjósemi og hormón
Frjóse­mis­tími, snemm tíðarh­vörf, lágt estrogen, meðganga, getnað­arv­arn­arlyf,
Hreinlæti, efni, föt
Lélegt hreinlæti, mikill þvottur, skolun, þröngar flíkur, gerviefni
Sjúkdó­mar/lyf
Sýklalyf, ofnæmi, sykursýki
Kynsjú­kdómar
Samfarir eða munnmök við sýktan einsta­kling. HIV
Hjúkru­nar­ferli
Mat
Upplýs­ing­asöfnun
Sjúkra­saga, líkaml­egir, efnafr­æði­legir, sálrænir þættir. Notkun lyfja. Kynfer­ðisleg virkni og saga.
Skoðun
Eins fljótt og hægt er. Leiðbeina sjúkling að þvo sér ekki að neðan fyrir skoðun.
Hjúkru­nar­gre­iningar
Óþægindi í tengslum við bruna, lykt eða kláða vegna smits
Kvíði tengdur einkennum
Hætta tengd sýkingu eða hafa dreift sýkingu (smits­kömm)
Þekkin­gas­kortur á eðlilegu hreinlæti og fyrirb­ygg­jandi aðgerðum (smitv­örnum)
Markmið
Draga úr óþægindum
Set böð
Draga úr kvíða sem tengjast einkennum
*Útský­ringar á orsökum einkenna og aðferðir til að fyrirb­yggja
Forvarnir gegn endurs­ýkingu eða smiti með kynlífi
Fræðsla
Um aðferðir til að fyrirb­yggja sýkingar og stjórna sjálfs­umönnun
Mat og viðtal
Spurja um
Ræða um neðanþ­vott, kláða spyrja um þvaglát hvernig þau gangi
Meta hvort einkenni séu minni.
Er án sýkingar, engin bólga á svæðinu, án kláða, lyktar eða þvagvanda, slímhúð í leggöngum virðist eðlileg (útferð sé þunn ,glær, ekki froðuk­ennd)
Sjálfs­umm­önnun
Tekur lyfin eins og var ávísað, er í undirfötum sem anda, forðast óvarið kynlíf, skolun eins og mælt er með, notar sjálfs­skoðun og leitar aðstoðar ef verður vör við breytingar

Veirus­ýkingar í kynfærum

Human papill­oma­virus (HPV)
Algengasti kynlíf­sborni sjúkdó­murinn á meðal kynfer­ðislega virkts ungs fólks
Bóluse­tning
Hægt að bólusetja en þurfum að muna að ekki er svo langt síðan það hófst
Krabbamein
Tengsl við legháls ofvöxt og legháls krabba­mein; greint með stroksýni úr leghálsi
Herpes týpa 2 sýking (herpes genitalis)
Endurt­eking vírsus­ýking ævilangt .
Smitleið
Kynmök, en getur einnig borist með snertingu sem getur smitast þegar sýkti einsta­kli­ngurinn er með einkenni
Einkenni
Sársau­kaf­ullur kláði og bruni í herpes sári
Meðferð HPV
Ytri kynfær­avörtur
Staðbundin meðferð eða fjarlægt með skurða­ðgerð
Forvarnir
Bóluse­tning og leghál­sstrok
Lækning
Engin
Lyf
Veirulyf geta drengið úr eineknnum; Zovirax, Valtrex, Famvir
Endurt­eknar sýkingar
Tengjast streitu, sólbruna, tannvi­ðge­rðum, svefnleys og næring­arskort
Smit við fæðingu
Hætta hjá nýburum. Stundum gerður keisar­ask­urður
 

Bólgus­júk­dómar í grinda­rholi (BG)

Getur byrjað með leghál­sbólgu en getur svo dreift sér of haft áhrif á:
Leg (legsl­ímu­bólga)
Eggjal­eiðarar (salpi­ngitis)
Eggjas­tokkar (ovhor­itis)
Æðakerfi í kviðarholi
Orsakir
Gonorrheal og chlamydial eru algengar
Affected areas
Flest tilfelli tengjast einu líffæri
Afleið­ingar
Stuttv­arandi eða langva­randi afleið­ingar
BG hjúkru­narmat
Upplýs­ing­asöfnun
Útferð, sársauki við kynlíf, verkir, sýking­are­inkenni
Legganga útferð
Sársauki við kynlíf
Verkur í neðra kviðahol
Viðkvæmni sem getur komið eftir blæðingar og geta aukist við hægðalosun
Önnur einkenni
Hiti, almenn vanlíðan, lystar­stol, ógleði, höfuðv­erkur og hugsanlega uppköst
Grinda­rho­lss­koðun
Mikil eymsli geta komið fram við þreifingu í legi eða hreyfingu á leghálsi (eymsli í leghálsi)
Meðferð
Lyf
Breiðvirk sýklalyf og verkjalyf
Meðhöndla kynlíf­sfélaga
Koma í veg fyrir endurtekið smit
Sjúkli­nga­fræðsla
Hvernig koma í veg fyrir endurs­ýkingu
Ráð
Nægjaleg hvíld og næring

Stærri aðgerðir

Tegundir aðgerða
Legnám (Hyste­rec­tomy)
Viðgerð á leg/bl­öðr­u/e­nda­þar­mssigi (Colpo­rap­thia)
Brottnám eggjas­tok­ka/­leiðara (Salpi­ngo­-Oo­pho­rec­tomy)
Kviðar­hol­skurður (Lapar­otomia)
Upphenging á þvagrás (TVT, Trans vaginal tape)
Brottnám brjósts (Maste­ctomy)
Fleygs­kurður á brjósti
Uppbygging á brjósti
Góðkynja ástæður
Vöðvah­nútar í legi (myoma)
Miklar blæðingar
Verkir
Legslí­muflakk
Þvagleki
Slöknun á grinda­rbotni
Bólgur, sýkingar
Illkynja ástæður
Krabbamein í
Legi
Leghálsi
Eggjas­tokkum
Eggjal­eiðurum
Skapab­örmum
Lífhimnu

HIV og AIDS

HIV
Tíðni HIV kvenna
25% sem lifa með HIV eru konur
Fræðsla
Öruggt kynlíf og hættur óvariðs kynlífs. Þungun
Þungun
Fara í HIV próf. Andret­rov­eirulyf draga úr hættu við smit fæðingu.

Dagaðg­erðir

Keilus­kurður (Conus)
Kviðar­hol­ssp­eglun (Lapar­osc­opia)
Fóstur­eyðing (Ab prov)
Útsköfun vegan fósturláts (Evac)
Legspeglun (Hyste­ros­copia)
Rannsaka óeðlilegar blæðingar og ófrjósemi
Útskröpun (Abrasio)
Skafning legslí­mhúðar
Brennsla á kynfær­avörtum (Condy­loma)
Slæm tilfelli
Eftirh­leðsla (innri geilsun v. cervix cancer)
Sársau­kafullt og gert í svæfingu
Aftöppun á kviðvökva (ascites)
Algengt hjá ca. ovary sjúkli­ngum, vökvi safnast í kvið, gert í staðde­yfingu.
Fræðsla fyrir aðgerð, í sjúkra­húslegu og fyrir heimferð
- Til að koma í veg f. fylgik­villa og flýta bata.
- Gera konuna virkari í eigin meðferð
- Að konan þekki leiðir til að efla heilbrigði sitt
- Að konan viti hvenær skal leita læknis
Innihald fræðslu
- Skrifleg, munnleg, fræðsl­uefni á netinu
- Einsta­kli­ngs­miðuð
- Fjölsk­yld­a/a­ðst­and­endur með eftir þörfum
- Þverfagleg samvinna
**

Aflögun í byggingu

Fistlar úr leggöngum
Sig á líffærum í grinda­rholi
1. Blöðrusig
2.Enda­þar­mssig
3. Smáþar­masig
Meðferð
Skurða­ðgerð
Stuðningur við leggöng, grinda­rbo­tns­þjálfun
Hjúkru­nar­meðferð
Fyrirb­ygg­jandi aðgerðir
Ummönnun fyrir aðgerð
Ummönnun eftir aðgerð
Stuðla að umönnun heima og í samfél­aginu
Pathop­hys­iology
Grinda­rbo­tns­vöðvar, bandvefur og liðbönd í grindinni hafa slappa­st/­sli­tnað. Líffærin síga. Starfsemi þeirra truflast
Hvers vegna slappast grinda­rbo­tninn?
Fæðingar
Fæðingar, rembingur áður en fullri útvíkkun er náð, stór börn
Tíðarhvörf
Minni estrógen framle­iðsla veldur atroph­yskum vefjab­rey­tingum, og þynnir bandve­finn.
Meðfæddur veikleiki
Annað
Þrýsti­ngur, v. offitu, tumora, ascites, COPD, rembingur v. hægðalosun
Einkenni leg-, blöðru- og endaþa­rms­sigs:
Þvag
Þvagleki, bráð þvaglát, sviði, erfitt að tæma þvagblöðru
Þrýsti­ngs­til­finning að neðan
Útbungun
Tilfinning um að eitthvað sé að detta niður
Hægðir
Erfiðl­eikar við hægðal­osun, harðlífi, gyllinæð
Hreyfing
Erfiðl­eikar við gang og að sitja
Verkir
Verkir í mjóbaki - Sársauki við samfarir
Félags- og tilfin­nin­galegt álag
Pathop­hys­iology blöðrusigs
Bandve­fslagið milli blöðru og leggan­gahefur gefið sig, blaðra leitar niður og þrýstir á leggöng.
Pathop­hys­iology endaþa­rmssigs
Bandve­fslagið milli legganga og ristils hefur gefið sig. Rectum leitar niður og þrýstir á leggöng.
Algjört framfall (hernia) á legi
Leg leitar niður í leggöng
Þurrkur
Á slímhúð
Meðferð
Stundum settir leghringir og hormón­ahr­ingir til að testa aftur uppi
Smáþarmar geta líka sigið niður og þrýst á leg niður leggöng og þrýst á endaþarm
 

Góðkynja breytingar

Bólga í ytri kynfærum og legganga sviði (vulvo­dynia)
Blöðrur á ytri kynfær­um(­Bar­tholin cyst)
Þynning á slímhúð á ytri kynfærum
Blöðrur á eggjas­tokkum
Byrjun á æxli í leghálsi (leiom­yomas, myomas)
Legslí­mhi­mnu­flakk
Legslí­mhi­mnu­flakk í legvegg (Adeno­myosis)
Offvöxtur í legslímhúð
Legslí­mhi­mnu­flakk
Lyfjam­eðferð
Verkja­sti­lling
Prosta­glandin hamlarar
Hormóna meðferð
Getnað­arv­aranar pillan
Sjúklinga fræðsla tengt meðferð og aukave­rkunum

Illkynja vöxtur í æxluna­rfærum kvenna

Staðsetning
Legháls, leg, leggöng, ytri kynfæri, og eggjas­tokka krabbamein
Forstig sjúkdóms
Getur verið einken­nalaus
Merki og einkenni
Eru háð staðse­tningu; geta verið útferð frá leggöngum, sársauki, blæðing og almenn einkenni (þyngd­artap og blóðleysi)
 
Forvarnir, skimun og snemm greining eru lífsna­uðs­ynlegar
Einkenni
Kviður
Aukið kviðrúmmál og kviðverkir
Þvaglát
Tíð þvaglát
Hægðir
Tíðar og óreglu­legar hægðir
Vanlíðan
Máttleysi, uppköst, lystar­leysi, andþyngsli
Breytingar
Þyngda­rtap, óreglu­legar blæðingar
Orsakir
Mest óþekktar
Egglos, legslí­muflakk
Erfðir, BRCA
Verndandi þættir:
Meðganga, pillan­,br­jós­tagjöf
Greining
Skoðun
Kvensj­úkd­óma­skoðun + ómun af legi, eggjas­tokkum og eggjal­eiðurum
Blóðprufa
æxlisvísir CA-125
Kviðar­hol­ssp­eglun / aðgerð
eggjas­tokkur fjarlægður og vefjasýni tekið til rannsóknar
Horfur
Ráðast af vefjagerð og stigi við greiningu
Meðferð á illkynja sjúkdómum í æxluna­rfærum
Tegund meðferðar
Skurða­ðgerð, lyfjam­eðfðer, geisla­meðferð (eða blanda af þessu 3)
Tilgangur meðferðar
Læknandi eða einken­nam­eðferð
Umönnun
Svipuð og ummönnun eftir kviðar­hol­sað­gerðir

Keilus­kurður - Conus

Keilus­kurður er gerður til að fjarlægja frumub­rey­tingar sem greinst hafa í leghálsi.
Frumub­rey­tingar
Miðlungs til miklar greinast í leghálsi
Áhættan
Getur þróast yfir í leghál­skr­abb­amein
Orsök
Myndast vegna HPV (human papilloma virus)
Algengi
80% kvenna fá einhve­rtíman veiruna
Tíðni og einkenni
Vaxandi tíðni. Lítil eða engin einkenni í byrjun
Aðgerð
Framkvæmd
Gert í gegnum leggöng í staðde­yfingu neðsti hlutinn skorinn og breddur burt með rafsku­rðyníf og brennt yfir. Engir sumar
Post op
Heimferð strax og langtí­mae­ftirlit
Útskri­fta­fræðsla
Lyf
Verkjalyf, panodil og ibúfen
Eðlilegar blæðingar
Smáblæ­ðingar og brúnleit útferð í ca 3 vikur
Má búast við
Hrúður losnar 10 – 14 dögum eftir aðgerð, blæðing og vond lykt getur fylgt
Forðast
Samfarir, líkamlega áreynslu , sund, heitan pott, baðkar í nokkrar vikur
Mögulegir fylgik­villar
Blæðing og sýking
Hafa samband ef
Hiti, Illa lyktandi útferð, Auknir verkir, Mikil blæðing.
*Sjaldnast þarf frí frá vinnu . Nota bindi ekki tappa
Geisla­meðferð
Ytri geisla­meðferð
Innan aðgerðar geisla­meðferð
Innri (innri geislun)
Umönnun sjúklinga í geisla­meðferð
Hjúkrun innri geisla­með­ferðar
Þvagleggur
Algjör rúmlega, takmar­kanir á hreyfingu
Mataræði
Litlir skammtar
Hreinlæti
Aukave­rkanir
Stuðningur
Eftirlit, tilfin­nin­galegur stuðni­ngur, koma í veg fyrir eingangrun
Öryggi (Geislun innra rýmis)
Fylgja varúða­rrá­ðstöfum
Tengt tíma, fjarðlægð og notkun hlífa
Fylgjast með útsetningu starfs­manna
Aðferðir eins og geisla­mælir
Viðkvæmir hópar
Þungaðir gestir­/st­arf­smenn, gestir yngri en 18 ára
Menntun
Fjölskylda og aðrir aðilar
Öryggi tækjab­únaðs
Tækið má ekki losna, ef það losnar – ekki snerta geisla­virkan hlut. Viðhalda geisla­öryggi
Útskri­fta­fræðsla
 

Legnám

Tegundir
Legnám (Total hyster­ectomy)
Róttækt legnám (Radical hyster­ectomy)
Aðferðir
Með kviðsjá
Gegnum leggöng
Gegnum kvið
Algengustu ástæður legnáms:
-Vöðva­hnútar í legi (myoma)
- Miklar­/ór­egl­ulegar blæðingar
- Langva­randi verkir
- Legslí­muflakk (endom­etr­iosis)
- Legsig
- Bólgur, sýkingar í grinda­rholi
- Krabbamein í legi, leghálsi eða eggjas­tokkum
Umönnun sjúklinga sem fara í legnám
Saga
Líkamleg skoðun og skoðun á grinda­rholi
Sálfél­agsleg og tilfin­nin­galeg viðbrögð
Þekking sjúklings
Pre op fræðsla
Bæklingar, prehab­ili­tation, næring­(v.s­ár­agr­æðslu), verkja­með­ferð, þvaglosun og hreyfing.
Legnám er stór aðgerð, það er verið að fjarlægja líffæri. Þetta er fólk er mjög verkjað
Tengsl legnáms við kvíða
Sjúklingar bíða eftir niðurs­töðum úr sýni
Kvíði tegundur:
Greinast með krabba­mein, hræðsla við verki, að missa kvenleika eða ófrjósemi
Trufluð líkams­ímynd
Breytt frjósemi, ótti við kynhneið, sambönd við maka og fjölskyldu
Hrædd við
Skyndi­legum verk tengd skurða­ðgerð og annari viðbót­arm­eðferð
Samtengd vandamál og mögulegir fylgik­villar
Blæðingar
Lækkaður BÞ, + púls, veikir púlsar og minnkaður þvagút­ski­lnaður.
Bláæðablóðtappi
Sársauki í fótum, roða, hiti og bjúgur.
Vanvirk þvagblaðra
Þaninn kviður og minni útskil­naður.
Sýkingar
Umönnun sjúklinga sem fara í legnám
Markmið
Draga úr kvíða
Sætta sig við legnám
Lifa með verkjum og óþægindum
Aukin þekking á þörf fyrir sjálfs­umönnun
Að vera laus við fylgik­villa
Inngrip
Kvíði
Leyfa sjúkling að tjá líðan, útskýra undirb­úning fyrir aðgerð og veita tilfin­nin­galegan stuðning.
Líkamsímynd
Hlusta, viðeigandi hughre­ysting, ræða kynfer­ðisleg vandamál. Nálgast og meta sjúklinga einsta­kli­ngs­miðað
Fylgjast með fylgik­villum
Blæðingar, DVT, þvagtregða
Fræðsla um eftirm­eðferð
Umönnun á skurðs­væði, viðhalda starfsemi ristils og þvagfæra, ná fyrri virkni rólega, sturta í stað baðs, hreyfingar sem á að forðast, einkenni sem þarf að fylgjast með, eftir fylgni

Kvið­arh­ols­speglun

Notkun
Til greiningar og meðhön­dlunar á ýmsum sjúkdómum
Sjúkdómar:
Legslí­muflakk (Endom­etr­iosis)
Samgró­ningar
Eggale­iða­rab­ólgur (Salpi­ngitis)
Utanle­gsf­óstur (Ex)
Blöðrur á eggjas­tokkum (cystur)
Ófrjósemi
Hjúkrun eftir kviðar­hol­ssp­eglanir
Eftirlit
Þvaglosun, ógleði, verkir, vagnial blæðing, hálssæ­rindi og skurðsár
Hafa samband ef
Roði þroti gröftur við skurðsár , Hiti , Illa lyktandi útferð , Auknir verkir , Mikli vaginal blæðing

Fósturlát

Um 20% þungana enda með fósturláti
Einkenni fóstur­láts:
Blæðing, verkir, minnkuð þungun­are­ink­enni,
Blæðing
Ef kona fyllir bindi á ½ - 1 klst skoða strax
Verkir
Ef óstaðfest þungun í legi, skoðun strax, og útiloka ex
Greining
Sónars­koðun
Tegundir fósturláta
Missed abortion
Incomplete abortion
Molar (blöðr­ufó­stur)
Blighted ovum (tómur fóstur­serkur)
Meðferð við fósturláti
Biðmeðferð
Fyrsta val. Bíða í 10 -14 daga, svo skoðun. Dugar í 50 % tilfella.
Lyf
T.Cytotec, skoðun e. 10 -14 daga
Aðgerð
Útskaf í svæfingu (evac).
Ábendingar fyrir útsköfun við fósturláti
Ef bið/lyf bera ekki árangur
Mikil blæðin­g/s­ýking
Lágt hgl
Erfiðar aðstæður
Geðsaga, fíkn, umhverfi, tungumál, fyrri fósturlát
Útskaf við fóstur­láti- Evac
Tíðni
170 aðgerðir á ári
Lyf
Cytotec töflur í leggöng( mýkir og opnar legháls) aðgerð 2 tímum seinna , panodil – celebra pre med. Ef rhesus neg. immuno­glo­bulin sprauta
Tímalengd
Aðgerð í svæfingu 15 mín
Útskrift
Heim 1-2 tímum seinna, stuðni­ngur, fræðsla, engin endurkoma